Przemoc rówieśnicza, znana również jako bullying, jest zjawiskiem, które dotyka dzieci i młodzież na całym świecie. Może przybierać różne formy – od fizycznej, przez werbalną, aż po cyberprzemoc. Dzieci i młodzież, które są ofiarami przemocy rówieśniczej, narażeni są na szereg negatywnych konsekwencji psychicznych, emocjonalnych i społecznych.

Zjawisko to może mieć poważne konsekwencje nie tylko w okresie dzieciństwa, ale również w dorosłym życiu. Przemoc rówieśnicza może wywołać trwałe zmiany w postrzeganiu siebie, poczuciu własnej wartości oraz w umiejętności radzenia sobie w sytuacjach społecznych.

Przemoc rówieśnicza: jak się zaczyna, jak wygląda i jej wpływ na dziecko oraz rola wsparcia psychologicznego

Czym jest przemoc rówieśnicza

Przemoc rówieśnicza to świadome, systematyczne stosowanie siły, gróźb, manipulacji czy innych form nękania wobec rówieśników w celu wyrządzenia im krzywdy. Zjawisko to może obejmować różnorodne formy agresji, w tym:

fizyczną przemoc – bicie, kopanie, szarpanie, itp.
werbalną przemoc – wyzwiska, obelgi, złośliwe uwagi, które mają na celu poniżenie ofiary
psychiczną przemoc – izolowanie, wyśmiewanie, upokarzanie, manipulacja emocjonalna
cyberprzemoc – wykorzystanie technologii, mediów społecznościowych do ataków, w tym rozpowszechnianie kłamstw, szkalowanie, cyberprześladowanie.

Przemoc rówieśnicza różni się od sporadycznych konfliktów, które są naturalną częścią procesu dorastania. Charakterystyczne dla przemocy rówieśniczej jest jej powtarzalność i intencjonalność, a także nierówność sił – sprawca często wykorzystuje przewagę, by kontrolować, zastraszać i wykluczać ofiarę.

Początek przemocy rówieśniczej

Bullying zazwyczaj zaczyna się w młodszych latach szkolnych, choć może pojawić się również w adolescencji. W początkowych etapach może być trudna do rozpoznania, ponieważ nie zawsze wiąże się z otwartą agresją. Często przyjmuje formę subtelniejszych działań, takich jak:

ekskluzja społeczna – wykluczanie dziecka z grupy, ignorowanie go w zabawach czy zajęciach
złośliwe komentarze – wstydliwe pytania lub uwagi, które mają na celu poniżenie dziecka w oczach innych.
stereotypy i uprzedzenia – dziecko może stać się ofiarą przemocy z powodu swojego wyglądu, sposobu bycia, orientacji seksualnej, pochodzenia etnicznego czy ubóstwa.

W początkowej fazie ofiara często nie ma świadomości, że jest obiektem przemocy, zwłaszcza jeśli agresja ma subtelny charakter. Może to skutkować niezrozumieniem sytuacji oraz poczuciem osamotnienia, co zwiększa trudności w szukaniu pomocy.

Przebieg przemocy rówieśniczej

W miarę upływu czasu, jeśli przemoc nie jest powstrzymywana, jej intensywność może rosnąć, a ofiara staje się coraz bardziej narażona na szkody emocjonalne. Przemoc przechodzi przez kilka faz, które mogą obejmować:

zaczepki i drobne wyzwiska – początkowe formy agresji, które stopniowo stają się bardziej intensywne
wykluczenie i izolacja – dziecko jest wykluczane z grupy rówieśniczej, co wywołuje poczucie osamotnienia i obniżoną samoocenę
stosowanie bardziej agresywnych metod – przemoc może przerodzić się w agresję fizyczną lub cyberprzemoc, która jest trudniejsza do kontrolowania i może obejmować publiczne upokarzanie ofiary w Internecie.

Przemoc rówieśnicza często ma na celu uzyskanie kontroli nad ofiarą i utrzymanie dominacji w grupie. Z czasem sprawcy uczą się, że ich działania przynoszą im korzyści (np. pozycję w grupie, dominację, akceptację), co sprawia, że kontynuują swoje zachowania.

Wpływ przemocy rówieśniczej na dziecko

Bullying ma negatywny wpływ na psychikę dziecka i może prowadzić do poważnych problemów emocjonalnych, społecznych oraz zdrowotnych. Długotrwała przemoc w dzieciństwie może prowadzić do:

obniżenia poczucia własnej wartości – ofiara przemocy często zaczyna postrzegać siebie jako gorszą od innych, co prowadzi do pogłębionych problemów z samooceną
zaburzeń lękowych – dziecko może zacząć odczuwać silny lęk przed szkołą, rówieśnikami, a także wchodzić w stany chronicznego niepokoju
depresji – długotrwała przemoc może prowadzić do depresji, która może obejmować objawy takie jak smutek, apatia, wycofanie społeczne, bezsenność
problemy w relacjach społecznych – dzieci ofiary przemocy często mają trudności w nawiązywaniu zdrowych relacji z innymi, zarówno w dzieciństwie, jak i w późniejszym życiu
zaburzenia somatyczne – przemoc rówieśnicza może prowadzić do somatycznych objawów stresu, takich jak bóle głowy, problemy z trawieniem, a także do zaburzeń odżywiania.

Skutki

Dzieci, które doświadczają przemocy, często stają się zamknięte w sobie i mogą wykazywać trudności w nauce, a także w adaptacji do normalnego funkcjonowania społecznego. Zwiększa się u nich ryzyko rozwinięcia zaburzeń emocjonalnych w dorosłym życiu.

Wsparcie psychologiczne w radzeniu sobie z przemocą rówieśniczą

Wsparcie psychologiczne odgrywa kluczową rolę w pomocy dzieciom, które doświadczają bullyingu. Psycholodzy pomagają ofiarom przemocy w przezwyciężeniu negatywnych konsekwencji psychicznych oraz w odbudowie poczucia własnej wartości. Wsparcie psychologiczne obejmuje:

terapia psychologiczna – psycholog pomaga dzieciom w zrozumieniu, że to, czego doświadczają, nie jest ich winą. Poprzez rozmowy dzieci uczą się wyrażać swoje emocje, co stanowi pierwszy krok ku leczeniu
edukacja emocjonalna – dzieci uczą się rozpoznawać i zarządzać swoimi emocjami, co pozwala na lepsze radzenie sobie w trudnych sytuacjach
wsparcie w budowaniu pewności siebie – psycholog pomaga dziecku odzyskać poczucie własnej wartości oraz uczy umiejętności asertywności, co pozwala na skuteczne reagowanie na agresję rówieśników
trening umiejętności społecznych (TUS) – dzieci uczą się, jak nawiązywać zdrowe relacje z rówieśnikami i jak budować pozytywne więzi w grupie
interwencje rodzicielskie – psycholodzy często współpracują z rodzicami, pomagając im zrozumieć, jak wspierać swoje dziecko w radzeniu sobie z przemocą oraz jak wprowadzić odpowiednie zmiany w domu i szkole.

Wsparcie psychologiczne nie tylko pomaga dziecku w procesie leczenia, ale również wspiera je w przeciwdziałaniu dalszej przemocy, w tym w rozpoznawaniu sygnałów wczesnego ostrzeżenia i w nauce skutecznego radzenia sobie z przemocą.

Przemoc rówieśnicza jest poważnym problemem

Ma ona ogromny wpływ na psychikę dziecka i może prowadzić do trwałych problemów emocjonalnych. Wsparcie psychologiczne jest kluczowe w procesie leczenia dzieci, które doświadczyły przemocy rówieśniczej, oraz w pomaganiu im w radzeniu sobie z traumą. Dzięki odpowiedniej interwencji psychologicznej dzieci mogą odbudować swoje poczucie własnej wartości, nauczyć się umiejętności społecznych oraz skutecznie reagować na przemoc.